Food in Latin Literature/Ovid Metamorphoses

Ovid Metamorphoses 8 AD

Baucis and Philemon story Met.8.617-727

Obstipuere omnes nec talia dicta probarunt,

ante omnesque Lelex, animo maturus et aevo,

sic ait: “Inmensa est finemque potentia caeli

620 non habet, et quidquid superi voluere, peractum est.

Quoque minus dubites, tiliae contermina quercus

collibus est Phrygiis modico circumdata muro.

Ipse locum vidi; nam me Pelopeia Pittheus

misit in arva, suo quondam regnata parenti.

625 Haud procul hinc stagnum est, tellus habitabilis olim,

nunc celebres mergis fulicisque palustribus undae.

Iuppiter huc specie mortali cumque parente

venit Atlantiades positis caducifer alis.

Mille domos adiere locum requiemque petentes,

630 mille domos clausere serae. Tamen una recepit,

parva quidem, stipulis et canna tecta palustri;

sed pia Baucis anus parilique aetate Philemon

illa sunt annis iuncti iuvenalibus, illa

consenuere casa paupertatemque fatendo

635 effecere levem nec iniqua mente ferendo.

Nec refert, dominos illic famulosne requiras:

tota domus duo sunt, idem parentque iubentque.

Ergo ubi caelicolae parvos tetigere penates

submissoque humiles intrarunt vertice postes,

640 membra senex posito iussit relevare sedili,

quo superiniecit textum rude sedula Baucis.

Inque foco tepidum cinerem dimovit et ignes

suscitat hesternos foliisque et cortice sicco

nutrit et ad flammas anima producit anili.

645 Multifidasque faces ramaliaque arida tecto

detulit et minuit parvoque admovit aeno.

Quodque suus coniunx riguo conlegerat horto,

truncat holus foliis; furca levat illa bicorni

sordida terga suis nigro pendentia tigno

650 servatoque diu resecat de tergore partem

exiguam sectamque domat ferventibus undis.

Interea medias fallunt sermonibus horas

sentirique moram prohibent. Erat alveus illic

fagineus, dura clavo suspensus ab ansa.

655 Is tepidis inpletur aquis artusque fovendos

accipit. In medio torus est de mollibus ulvis,

inpositus lecto sponda pedibusque salignis.

concutiuntque torum de molli fluminis ulva

impositum lecto sponda pedibusque salignis.

660 Vestibus hunc velant, quas non nisi tempore festo

sternere consuerant: sed et haec vilisque vetusque

vestis erat, lecto non indignanda saligno.

Accubuere dei. Mensam succincta tremensque

ponit anus, mensae sed erat pes tertius impar.

665 Testa parem fecit. Quae postquam subdita clivum

sustulit, aequatam mentae tersere virentes.

Ponitur hic bicolor sincerae baca Minervae

conditaque in liquida corna autumnalia faece

intibaque et radix et lactis massa coacti

670 ovaque non acri leviter versata favilla,

omnia fictilibus. Post haec caelatus eodem

sistitur argento crater fabricataque fago

pocula, qua cava sunt, flaventibus inlita ceris.

Parva mora est, epulasque foci misere calentes,

675 nec longae rursus referuntur vina senectae

dantque locum mensis paulum seducta secundis.

Hic nux, hic mixta est rugosis carica palmis

prunaque et in patulis redolentia mala canistris

et de purpureis conlectae vitibus uvae.

680 Candidus in medio favus est. Super omnia vultus

accessere boni nec iners pauperque voluntas.

Interea totiens haustum cratera repleri

sponte sua per seque vident succrescere vina:

attoniti novitate pavent manibusque supinis

685 concipiunt Baucisque preces timidusque Philemon

et veniam dapibus nullisque paratibus orant.

Unicus anser erat, minimae custodia villae:

quem dis hospitibus domini mactare parabant.

Ille celer penna tardos aetate fatigat

690 eluditque diu tandemque est visus ad ipsos

confugisse deos. Superi vetuere necari

“di” que “sumus, meritasque luet vicinia poenas

impia” dixerunt; “vobis inmunibus huius

esse mali dabitur. Modo vestra relinquite tecta

695 ac nostros comitate gradus et in ardua montis

ite simul.” Parent ambo baculisque levati

nituntur longo vestigia ponere clivo.

Tantum aberant summo, quantum semel ire sagitta

missa potest: flexere oculos et mersa palude

700 cetera prospiciunt, tantum sua tecta manere.

Dumque ea mirantur, dum deflent fata suorum,

illa vetus, dominis etiam casa parva duobus

vertitur in templum: furcas subiere columnae,

stramina flavescunt, aurataque tecta videntur

705 caelataeque fores adopertaque marmore tellus.

Talia tum placido Saturnius edidit ore:

“Dicite, iuste senex et femina coniuge iusto

digna, quid optetis.” Cum Baucide pauca locutus

iudicium superis aperit commune Philemon:

710 “Esse sacerdotes delubraque vestra tueri

poscimus; et quoniam concordes egimus annos,

auferat hora duos eadem, ne coniugis umquam

busta meae videam neu sim tumulandus ab illa.”

Vota fides sequitur. Templi tutela fuere,

715 donec vita data est. Annis aevoque soluti

ante gradus sacros cum starent forte locique

narrarent casus, frondere Philemona Baucis,

Baucida conspexit senior frondere Philemon

Iamque super geminos crescente cacumine vultus

720 mutua, dum licuit reddebant dicta “vale” que

“o coniunx” dixere simul, simul abdita texit

ora frutex. Ostendit adhuc Thyneius illic

incola de gemino vicinos corpore truncos.

Haec mihi non vani (neque erat cur fallere vellent)

725 narravere senes: equidem pendentia vidi

serta super ramos, ponensque recentia dixi

“cura deum di sint, et qui coluere colantur.”